Cần một sự đột phá trong dạy và học tiếng Anh

"Thực trạng học tiếng Anh ở Việt Nam hiện nay rối như bòng bong. Sách giáo khoa lỗi thời, trình độ giáo viên và cách thức thi cử dựa trên đọc viết là 3 vấn đề lớn cần giải quyết", thầy giáo tiếng Anh Nguyễn Xuân Quang nêu quan điểm.

Nếu cách đây 20-30 năm, thứ duy nhất chúng ta nhập khẩu về để dạy tiếng Anh là sách và một số băng đĩa, thì giờ đây trẻ em được tiếp xúc với báo đài, Internet, TV... hoàn toàn bằng tiếng Anh. Cách dạy và học tiếng Anh cần được đổi mới. 

Bố tôi dành cả đời để đi dạy tiếng Anh. Tôi cũng có thể được coi là "nòi" tiếng Anh khi 6 tuổi đã bập bẹ "a book, a ball, a box, a cup", một phần nhờ may mắn khi bố tôi là một trong những người đầu tiên sau chiến tranh được cử đi học tại một nước tư bản. Tuy nhiên, vào thời điểm đó, có được cuốn sách tiếng Anh cho ra hồn là "khá giả" lắm rồi. Chương trình học hồi đó dựa chủ yếu vào ngữ pháp cũng là dễ hiểu. Vì không dạy ngữ pháp thì có gì mà dạy, bản thân giáo viên tiếng Anh cũng không thể tiếp xúc với cái gọi là tiếng Anh chuẩn.

Hệ thống đào tạo tiếng Anh của Việt Nam, từ thời điểm đó, hoặc thậm chí vài chục năm trước đó, dựa chủ yếu vào học ngữ pháp, có lẽ giống như mục tiêu "xóa mù" tiếng Anh, hơn là để sử dụng và hội nhập.

Mọi thứ đang thay đổi chóng mặt. Nhưng dường như việc dạy tiếng Anh trong giáo dục Việt Nam đang lễ mễ chạy đằng sau mà vẫn bị hụt hơi. Không nói giáo viên tiểu học, bản thân giảng viên tiếng Anh đại học cũng ít người có khả năng phát âm chuẩn và hay.

Ngay ở những trường danh tiếng có lượng sinh viên đạt 8.0 IELTS hay 100 TOEFL iBT trở lên tương đối phổ biến, chất lượng giáo viên tiếng Anh cũng luôn là dấu hỏi lớn. Nếu chuẩn hóa chất lượng giáo viên thông qua điểm TOEFL iBT hoặc IELTS, tôi tin chắc số lượng không nhỏ giáo viên đại học có điểm thấp, thậm chí rất thấp. Tất nhiên, một tỷ lệ không nhỏ giáo viên cũng sẽ có điểm cao và rất cao.

Dạy và học tiếng Anh cần có sự đột phá.

Do đội ngũ giáo viên tiếng Anh thiếu cả về chất và lượng, việc đổi mới chương trình là vấn đề nan giải với hệ thống đào tạo Việt Nam. Lý do là giáo viên không đủ chất lượng thì chương trình tốt cũng khó có thể vận hành hiệu quả. Thậm chí, nếu chương trình giáo dục có thay đổi theo hướng đào tạo phát âm thay vì ngữ pháp đi chăng nữa, thì phần không nhỏ các thầy cô cũng không đủ trình độ và bản lĩnh để đánh giá chính xác học viên. 

Thực tế là với ngôn ngữ, càng bắt đầu sớm thì khả năng hấp thụ càng tốt. Ở cùng điểm xuất phát, học sinh sẽ học tiếng Anh nhanh hơn giáo viên. Liệu các thầy cô có bối rối nếu học viên còn phát âm... chuẩn hơn cô? Một chi tiết nhỏ mà không nhỏ, đó là rất ít giáo viên ở Việt Nam chịu thừa nhận mình kém hơn học sinh/sinh viên của mình, ít ra ở lĩnh vực họ giảng dạy. 

Một rào cản nữa cho việc chuyển hướng đào tạo tiếng Anh, đó là đánh giá chất lượng học sinh. Với lượng học sinh khổng lồ như hiện nay, việc giảng dạy chú trọng phát âm và giao tiếp (thực tiễn) thay vì ngữ pháp sẽ đặt ra thử thách lớn cho toàn hệ thống: đánh giá bằng cách nào. Với nguồn lực mỏng như hiện tại, số lượng giáo viên đủ chuyên môn, năng lực để đánh giá khả năng phát âm/giao tiếp của học viên nắm phần thiểu số (tập trung chủ yếu ở khu vực thành thị), việc đánh giá học viên qua khả năng phát âm/giao tiếp là khó khăn hơn rất nhiều.

Hệ thống của chúng ta ở thì hiện tại phù hợp hơn cho việc ra đề trên giấy, chấm trên giấy. Với đáp án có sẵn, thậm chí một người chẳng biết gì về tiếng Anh cũng có thể chấm điểm sinh viên/học sinh thông qua bài trắc nghiệm tiếng Anh... Như thế dễ hơn rất nhiều.

Trước thực tế trên, thay đổi là tất yếu. Bởi nếu hệ thống giáo dục không thay đổi, thị trường sẽ tự làm việc đó. Học sinh, sinh viên sẽ lãng phí rất nhiều thời gian học tiếng Anh ở nhà trường, nhưng không sử dụng được. Trong khi đó, một bộ phận lớn phải ra ngoài để học lại tiếng Anh nhằm thích nghi với yêu cầu của thị trường. Đây là sự lãng phí nguồn lực vô cùng lớn của xã hội và cần được thay đổi.

Thay đổi đầu tiên, thiết nghĩ, phải bắt đầu từ bản thân giáo viên tiếng Anh. Nếu họ phát âm chuẩn, giao tiếp tốt, họ sẽ đào tạo được học sinh, sinh viên phát âm tốt và giao tiếp được. Để làm được điều này, cần chặt chẽ hơn nữa về yêu cầu chuẩn giáo viên tiếng Anh (ít nhất tương đương 90 TOEFL iBT hoặc 7.0 IELTS), đi kèm với lộ trình và hỗ trợ cần thiết từ phía nhà trường và Bộ Giáo dục.

Sau đó, việc giảng dạy tiếng Anh với nền tảng là phát âm nên được thực hiện từng bước ở các trường điểm tại các khu vực thành phố lớn, sau đó lan tỏa ra toàn hệ thống, phối hợp cùng với việc nâng cao chất lượng giáo viên tại các trường đại học, trung học và tiểu học.

Tiếp theo, dựa trên các giáo trình tại các trường trọng điểm, kết hợp với các trung tâm tiếng Anh có kinh nghiệm tại các thành phố lớn, Bộ Giáo dục có thể đưa ra chương trình khung, lộ trình học và phương pháp đánh giá, sau đó thực hiện thí điểm tại các thành phố lớn.

Nguyễn Xuân Quang